چرا بعضی‌ها شش‌ماهه به دنیا می‌آیند؟

گفتگو با دکتر ملک‌منصور اقصی درباره علل تولد نوزادان نارس

آقای دکتر! زایمان زودرس چه عوارضی ممکن است داشته باشد؟

طبق مطالعاتی که به تازگی در آمریکا صورت گرفته، مشخص شده کودکانی که تنها یک تا سه هفته زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، در هفته اول تولد شش برابر و تا اولین سالگرد تولدشان سه برابر بیش از نوزادانی که در زمان مقرر به دنیا می‌آیند، در معرض خطر مرگ قرار می‌گیرند. صرف نظر از میزان مرگ و میر،‌ این دسته از نوزادان با نوزادانی که در زمان مقرر متولد می‌شوند، تفاوت چشم‌گیری دارند و آسیب‌پذیرتر هستند. پس متوجه می‌شوید که چقدر مهم است که زمان تولد نوزاد چه وقت باشد. زمان تولد نوزاد طبیعی، هفته ۳۷ بارداری به بعد است. نوزادان زودرس که در هفته ۳۴ تا ۳۶ بارداری متولد می‌شوند، ۷۱ درصد نوزادان را شامل می‌شوند. در آمریکا نیز ۵/۱۲ درصد از نوزادان زود متولد می‌شوند. در مطالعات زیادی مشخص شده است که این کودکان بیشتر از سایر کودکان در معرض مشکلات تنفسی و مشکلات تغذیه‌ای قرار می‌گیرند، در تنظیم دمای بدن خود با مشکلات بیشتری مواجه هستند و احتمال ابتلا به زردی یا یرقان هم در آنها بیشتر است. همچنین این کودکان در فرآیند رشد مغز نیز با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

کدام مادران در معرض زایمان زودرس قرار دارند و چرا؟

در مواردی به دلیل ناهنجاری‌های رحمی، مادر قدرت نگهداری جنین را تا زمان معمول ندارد، و در حال حاضر با توجه به روش‌های باروری مصنوعی به دلایل مختلف مادران قدرت کمتری در نگهداری جنین تا پایان ۹ ماه را دارند و در نتیجه شیوع نارسی بالا می‌رود. پرستاران شیفت شب علاوه بر اینکه از نظر جسمی و روحی دچار ضربه می‌‌شوند، متاسفانه نسبت به سایر زنان شاغل، بیشتر در معرض خطر بروز زایمان‌های زودرس و سقط جنین هستند. عواملی همچون شب کاری، استرس شغلی، تماس با داروها باعث می‌شود که پرستاران بیشتر در معرض زایمان زودهنگام قرار گیرند یا استرس و اضطراب علاوه بر ایجاد تاثیرات منفی بر جنین، می‌تواند موجب زایمان زودرس نیز شود. اما به‌طور کلی علت عمده زایمان‌های زودرس معلوم نیست.

آیا ویژگی‌ها وخصلت‌های روانی مادران هم بر احتمال زایمان زودرس تاثیر دارد یا نه؟

بله، مثلا جالب است بدانید به تازگی با بررسی حدود ۱۸۰۰ زن باردار مشخص شد، خطر زایمان پیش از موعد در افرادی که نگرانی آنها درباره بارداریشان زیاد است نسبت به افرادی که کمترین نگرانی را در این باره دارند تا سه برابر افزایش می‌یابد. از علل دیگر زایمان زودرس باید از ابتلای مادر به افسردگی نام ببریم. مادران باردار افسرده بیشتر در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارند. هورمون استرس در مادران افسرده به‌طور قابل توجهی بیشتر است که این حالت به تحریک بارداری زودرس منجر می‌شود. به‌طور متوسط مادرانی که مبتلا به افسردگی‌اند، دو روز زودتر از معمول زایمان می‌کنند، اما مادرانی که دچار افسردگی شدیدند، زیر ۳۷ هفته زایمان می‌کنند.

عوامل موثر دیگری هم هست؟
بله، مثلا عفونت‌های دهان و دندان در زنان، احتمال زایمان زودرس را تا هفت برابر بیشتر می کند. تحقیقات هم نشان داده است، انتقال سریع عفونت‌های دهان و دندانی به جنین، امکان زایمان زودرس را به وجود می‌آورد. قرار گرفتن زنان غیرسیگاری در معرض دود دخانیات و به ویژه دود سیگار در دوران حاملگی، باعث کاهش وزن نوزاد و زایمان زودرس می‌شود. همچنین مواجهه با دود دخانیات در دوران حاملگی می‌تواند باعث تاخیر در رشد درون‌رحمی و سقط ناگهانی شود.

پس علت‌های بروز زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس، خیلی زیاد است.

همین‌طور است. بهتر است بگوییم هر عاملی که مانع از تکامل جسمی و سیستم‌های مختلف بدن جنین در داخل رحم شود می‌تواند باعث به دنیا آمدن زودرس جنین شود. به‌طور مثال انواع بیماری‌ها از جمله تب دار بودن مادر.

بنابراین روش‌های پیشگیری عبارت است از جلوگیری از بروز این عوامل و پیگیری سبک زندگی سالم. اما روش درمان و کاهش خطر بروز زایمان نوزاد نارس شامل چه مواردی می‌شود؟

می‌توان با کنترل بیماری‌های مادر و کنترل تغذیه و تأمین شرایط لازم برای حاملگی از تولد نوزاد نارس جلوگیری کرد اما بعد از تولد نیز با استفاده از امکانات تکنولوژی مدرن پزشکی می‌توان نگهداری نوزادان نارس را در کشورهای پیشرفته با بهترین کیفیت انجام داد و در نتیجه از مرگ و میر نوزادان حتی‌المقدور جلوگیری کرد. مثلا برای مادران افسرده و مضطرب، اگر پزشک متخصص آنها با این افراد گفتگو کند می‌تواند ترس و اضطراب آنها را به حداقل برساند. حمایت و نقش پدر نیز در کاهش این اضطراب‌ها و نگرانی‌ها بسیار تاثیرگذار است. برای پیشگیری از ابتلا به مسمومیت بارداری، کنترل دقیق موارد این بیماری و پرهیز از تصمیم‌گیری شتاب‌زده را برای ختم بارداری در موارد خفیف پره‌اکلامپسی توصیه می‌کنیم. برای درمان عفونت‌های دهان و دندان، توصیه می‌شود به دلیل اینکه سه ماهه اول بارداری حساسیت ویژه‌ای دارد و امکان عکسبرداری و بی‌حسی نیست، در ماه‌های بعدی نیز درمان مشکلات دندانی بدون درد و با روش بی‌حسی امکان‌پذیر نیست، بهتر است قبل از تصمیم به بارداری، زنان توجه بیشتری به بهداشت دهان و دندان خود کرده و هرگونه مداوایی را که لازم است، انجام دهند. در مجموع زایمان زودرس شاید در حال حاضر مهم‌ترین مشکل بارداری و زایمان است و سالانه صدها تحقیق در مورد علل و نحوه پیشگیری آن انجام می‌شود. اما هنوز بسیاری از سوالات در مورد زایمان زودرس همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند.